هیپوئستس

این گیاه با نام علمی Hypoestes phyllostachya به خانواده Acanthaceae تعلق دارد و بومی جزایر گرمسیری و نیمه‌گرمسیری اقیانوس هند است. در زبان انگلسیی به دلیل لکه‌های فراوان موجود بر روی پهنه برگ این گیاهان، آنان گیاه خالخالی (polka dot plant) خوانده می‌شوند. هیپوئستس گیاهی علفی است که همانند یک بوته‌ کوچک رشد می‌کند و طرحهای رنگین برگهایش، آن را به گیاهی جذاب و دوست‌داشتنی تبدیل کرده است. اندازه و رنگ لکه‌های موجود بر روی برگ نمونه‌هایی از این گیاه که به عنوان گیاه زینتی مورد استفاده قرار می‌گیرند بسیار متنوع هستند .

 البته شکل معمول و متداول این گیاه برگهای سبز رنگی دارد که نقاط بیشمار صورتی رنگ بر روی آن وجود دارد اما نمونه‌های دیگری نیز تکثیر و پرورش داده می‌شوند که لکه‌های سفید و یا قرمز بر روی پهنه برگ آنان مشاهده می‌شود. به عنوان مثال در برخی کتب پرورش گل و گیاه نام علمی Hypoestes sanguinolenta برای این گیاه بکار رفته است. این گیاه نیز از جمله گیاهان زینتی است و معمولا  لکه‌هایی قرمز رنگ بر روی برگهای آن وجود دارد.

از نظر پرورش تجاری هپوئستس در دو گروه قرار می‌گیرد:

1)      Splash select series: که بر روی برگهای سبز این گیاهان چهار رنگ صورتی، سفید، صورتی پر رنگ و قرمز وجود دارد که نواحی بزرگی از پهنه برگ را به زیر پوشش خود می‌برند.

2)      Confetti series: که بر روی برگهای سبز این گیاه یکی از چهار رنگ یاد شده وجود دارد و تعداد لکه‌ها نیز از گروه قبلی کمتر است. همچنین برخی از پرورش‌دهندگان بر اساس رنگ غالب لکه‌های موجود بر روی برگ این گیاهان را در سه گروه قرار می‌دهند:1-با نقاط قرمز 2-با نقاط سفید و 3- با نقاط صورتی.

هیپوئستس اصولا گیاهی چند ساله است اما در فضای آزاد می‌توان به عنوان گیاه یکساله نیز از آن استفاده کرد که بدین منظور از بذر گیاه برای تکثیر انبوه آن استفاده می‌شود. این گیاهان در فضای آزاد کاشته می‌شوند و با آمدن فصل سرما از بین خواهند رفت. در طی فصل رشد ارتفاع گیاه هیپوئستس اغلب به 45 سانتیمتر و حتی به 90 سانتیمتر نیز می رسد و در حدود 40-30 سانتیمتر نیز بر روی زمین فضا اشغال می‌کند. طول برگها 6-4 سانتیمتر است. برای گرفتن بذر از گیاه باید گیاه دو ساله شود تا بتواند گل دهد. گلهای گیاه در سراسر سال تشکیل می‌شوند و رنگ آنان متغیر و صورتی کمرنگ، صورتی، صورتی-ارغوانی و سفید است.  بعد از آنکه گلها بر روی گیاه خشک می‌توان آنان را جمع کرده و از بذر آنان استفاده کرد. از دیگر نامهای این گیاه می‌توان به این موارد اشاره کرد:

Measles Plant, Flamingo Plant, Freckle Face, Pink Dot

آبیاری: خاک باید مرطوب نگهداشته شود و البته خیس نماند. بهتر است که در بین دو عمل آبیاری سطح خاک گلدان تا حدودی خشک شود. آبیاری بیش از اندازه این گیاه موجب زرد شدن برگها و ریزش آنان می‌شوند. اما اگر برگها بدون اینکه زرد شوند بریزند نشانه تشنگی گیاه است.   گیاه رطوبت بالای هوا را دوست دارد که برای تامین این رطوبت از یک زیر گلدانی بزرگتر استفاد کنید. داخل زیرگلدانی تا ارتفاع لبه آن سنگریزه بریزید و  تا نیمه ارتفاع دیواره در آن آب بریزید. گلدان را بر روی سنگریزه ها بگذارید. توجه کنید که ته گلدان نباید با آب در تماس باشد. این روش رطوبت مورد نیاز این گیاه را تامین خواهد کرد. برخی از این گیاهان در زمستان دوره استراحت دارند بنابراین آبیاری را به هفته‌ای یکبار کاهش دهید. مورد دیگری که در آبیاری این گیاه باید رعایت کنید دمای آب است اگر آب سرد استفاده شود برگهای گیاه کمرنگ شده و حتی ممکن است بریزند بنابراین آب را اگر در حدود 25 درجه سانتیگراد گرم کرده و مصرف کنید نتایج بهتری در پرورش این گیاه بدست می‌آورید.

دما: دمای روز 29-24 درجه سانتیگراد و دمای شب 23-21 درجه سانتگراد برای این گیاه مناسب است. دما نباید به زیر 13 درجه سانتیگراد نزول کند. در این صورت برگها کمرنگ می‌شوند و به تدریج می ریزند.

نور: این گیاه بهترین رنگ برگ خود را در مکانی با نور میانه خواهد داشت. یعنی محیط نباید کم نور باشد زیرا لکه های زیبای برگ کم رنگ و حتی محو می‌شود. تابش نور مستقیم آفتاب نیز برگها را خواهد سوزاند. همچنین نور زیاد محیط می‌تواند موجب پیچش برگها شود.

خاک: خاکی غنی با زهکش مناسب و خوب نیاز دارد. در طی فصل رشد هر دو هفته یک مرتبه می‌توان از کودهای محلول مخصوص گیاهان آپارتمانی استفاده کرد. هنگامی که ریشه‌های گیاه از منافذ زیر گلدان بیرون بیاید موقع تعویض گلدان است که می‌توان این عمل را در فصل بهار انجام داد.

تکثیر: هیپوئستس با بذر و قمله ساقه تکثیر می‌شود. برای آماده سازی گیاه جهت کاشت در فضای باز در حدود 12-10 هفته قبل از آخرین سرمای بهاره بذرها باید کاشته شوند. دمای مورد نیاز برای جوانه زنی بذرها 23-21 درجه سانتیگراد است و در طی 14 روز جوانه می‌زنند. برای تکثیر از طریق قلمه ساقه از نوک ساقه‌ها استفاده کنید. قلمه نوک ساقه را به طول 20-5 سانتیمتر به همراه 4-3 برگ تهیه کنید. برگهای پایین را حذف کنید و آنان را در بستر ریشه زایی قرار داد. بستر را همواره مرطوب نگه دارید تا ساقه‌ها ریشه دهند.

آفات و بیماری: شته، مگس سفید، کنه تارعنکبوتی و شپشک از آفات رایج این گیاه هستند. وجود این حشرات و فعالیت آنان موجب کاهش رشد و ضعیف شدن گیاهان می‌شود. در صورت فعالیت شته و شپشک ماده چسبناکی به نام عسلک تولید می‌شود که بر اثر آن سطوح برگ براق و چسبناک می‌شوند و مصرف این دو حشره از شیره گیاه موجب کم رنگ شدن برگها و بدشکل شدن آنان و همچینن ضعیف شدن کل گیاه می‌شود. کنه تار عنکبوتی موجب کم رنگ شدن برگها در نهایت زرد شدن آنان می‌شود و در زیر سطح برگها نیز تارهای عنکبوت بوجود می‌ایند. بیماری خاصی این گیاه را تهدید نمی‌کند اما شاید از متداولترین آنان سفیدک پودری از بیمایهای قارچی این گیاه است که منجر به ظهور لکه های خاکستری یا قهوه‌ای بر روی برگها می شود. شرایط نور کم و سرد و مرطوب بودن محیط این بیماری را تشدید می‌کند. محیطی با دما و نور مناسب برای گیاه تهیه کنید و از خیس شدن برگ های گیاه در حین آبیاری جلوگیری نمایید.

هرس: یکی از مشکلات این گیاه این است که به مرور زمان این شاخه‌های گیاه بلند و باریک شده  و منظره‌ای نامناسب پیدا می‌کند. به همین دلیل به طور منظم  باید شاخه‌های بلند گیاه سرزنی شوند تا رشد شاخه‌های جانبی تحریک و گیاه حالت بوته‌ای بیابد.

کشت گلخانه ای بادنجان رومی

مقدمه

بادنجان رومی از جمله صیفی‌جاتی است که به دلایل فراوان کشت آن قابل صرفه است. زیرا این محصول در غذاهای مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد و آنجا که به صورت اصلی وجود ندارد به صورت رب بادنجان رومی باعث خوشمزگی غذا می‌شود. به همین دلیل است که در کشت بادنجان رومی واریته‌هایی در نظر گرفته شده است که دقیقا با شرایط مصرف بادنجان رومی مطابق است.

بادنجان رومی ریز در اندازه‌های ۵ تا ۲۰ گرمی و همینطور بادنجان رومی‌هایی با اوزان تا ۲۵۰ گرم تولید شده است که به خاطر استفاده از تکنیکهای جدید علاوه بر مقاومت بالا در برابر بسیاری از ویروسها و بیماریها استعداد دوام و تازگی را تا مدت طولانی دارا می‌باشد. شایان ذکر است که علاوه بر تنوع شکل و اندازه رنگهای زرد و نارنجی به کمک بادنجان رومی‌های قرمز آمده است.

انواع کشت بادنجان رومی

حال که تصمیم گرفته‌اید در گلخانه خود بذر بادنجان رومی را کشت کنید قبل از هر چیز باید بدانید چه نوع بذری را انتخاب و تهیه نمائید. بذر بادنجان رومی را بر اساس نحوه مصرف آن می‌توان تقسیم بندی نمود زیرا این میوه را به صورت تازه خوری ، رب ، سس یا کنسرو می‌توان مصرف نمود. به همین منظور اولین تقسیم بندی بر اساس تازه خوری و صنعتی می‌باشد. در حال حاضر در ایران برای کشت بادنجان رومی در گلخانه تنها از ارقام تازه خوری استفاده می‌شود.

دومین تقسیم بندی بر اساس همرسی استوار است. که به سه دسته همرس ، غیر همرس و بینابین تقسیم می‌شود. معمولا در گلخانه‌های ایران از واریته‌های غیر همرس در برداشتهای طولانی مدت و از واریته بینابین در مناطقی که مدت برداشت کوتاه‌تر است استفاده می‌شود. سومین تقسیم بندی بر اساس وزن میوه است. امروزه برای مصرف تازه خوری بادنجان رومی از بادنجان رومی چری با وزن ۵ تا ۲۰ گرم تا بادنجان رومی‌هایی به وزن ۲۵۰ گرم استفاده می‌شود. ناگفته نماند که هر چه وزن بادنجان رومی سنگین‌تر باشد مدت بیشتری برای رسیدن به باردهی نیاز دارد.

مثلا بادنجان رومی چری که حدود ۵ تا ۲۰ گرم است پس از نشاء حدود ۶۰ روز برای برداشت محصول نیاز دارد. به تازگی در بازار تولید واریته‌های دیگری پا نهاده است که کلاستر نام دارد. اصولا چیدن میوه به صورت خوشه‌ای به اصطلاح کلاستر خوانده می‌شود. با پیشرفت تکنولوژی در تولید بذر واریته‌هایی به بازار معرفی شده است که در برابر نماتد یا ویروسهایی که در منطقه‌ای فعال هستند مقاومت داشته و می‌توان با توجه به مشکلات موجود ارقام مورد نظر را انتخاب نمود.

طول دوره جوانه زنی

طول دوره جوانه زنی تا ظهور برگهای لپه‌ای در سطح خاک معمولا ۶ روز است و از ۴ تا ۶ هفته نشاء آماده انتقال به زمین اصلی است. برای اینکه بذر بادنجان رومی بتواند به خوبی جوانه زده و رشد نماید تا زمان رشد مطلوب بوته بهتر است آن را در محل خزانه نگهداری نمود که هم در استفاده از امکانات گلخانه بتوان صرفه جویی کرد و هم گیاه بتواند در ابتدا رشد خوبی داشته باشد.

به همین منظور قسمتی از گلخانه را برای گلدانهای نشاء در نظر گرفته و یا محلی را برای خزانه انتخاب می‌کنیم انتخاب گلدان مناسب که حجم ریشه درون آن به خوبی فعالیت کند حائز اهمیت است. دما رطوبت نور فاصله بوته‌ها نقش مهمی در رشد یک گیاه سالم در خزانه را دارد. برای مثال سطحی برابر ۱۰×۱۰ سانتی متر برای هر بوته باید در نظر گرفت. ضمنا باید از محلهایی استفاده کرد که کاملا ضد عفونی شده و آفات و بیماریها در محل نشاء موجود نباشد.

دمای مناسب

بهترین دما برای جوانه زنی ۳۰ درجه سانتیگراد می‌باشد و بعد از جوانه زنی دما را تا ۲۴ درجه در مواقع روز و ۱۸ درجه در هنگام شب تقلیل می‌دهیم. با توجه به اینکه بیشترین فعالیت ریشه‌ها در عمق ۳۰ سانتیمتری خاک می‌باشد قبل از انتقال نشاء‌های بادنجان رومی به زمین اصلی باید بسترهای مناسب که تا عمق ۸۰ سانتیمتری قابلیت نفوذ ریشه را داشته باشد محیا نمود.

در این صورت باید علفهای هرز را پیش از انتقال نشاء حذف و پاکسازی نمود و بخصوص از دو گیاه سس و گل جالیز نباید غافل گردید که این دو مشکلات فراوانی را برای گیاه ایجاد می‌نمایند. بهتر است با رویت سس یا گل جالیز آنها را از کنار بوته جدا کرده و پاکسازی نمود آنگاه مواد آلی و کودهای شیمیایی را در اندازه مناسب و با راهنمایی آزمایشگاههای خاک شناسی تدارک دیده و استفاده نمود. بهترین Ph برای بادنجان رومی 5.5 تا 6.8 می‌باشد.

هرس

هرس به منظور ایجاد تعادل بین رشد بوته شاخ و برگ و مقدار ریشه و میوه است. به همین منظور بوته بادنجان رومی را تا زمانی که به ۳۰ سانتیمتری نرسیده است هرس نمی‌کنیم و اجازه می‌دهیم رشد خود را انجام دهد زمانی که ارتفاع بوته به ۳۰ سانتیمتری رسید اولین هرس را انجام می‌دهیم. این هرس شامل حذف گلها و شاخه‌های فرعی است. پس از انجام این مرحله هرس در تمام طول رشد بوته تمام شاخه‌های فرعی را حذف می‌کنیم و در کشتهای کوتاه مدت بعد از رسیدن بوته به ارتفاع ۳۰ سانتیمتری بوته را به صورت دو شاخه به نخهای مهار می‌بندیم. با انجام این کار دیگر نیازی به پایین کشی بوته نیست. بر اساس تجارب کیفیت و میزان محصول بوته‌ای که پایین کشیده شده است بهتر و بیشتر است.

بدیهی است پس از رسیدن این دو شاخه به ارتفاع مفید گلخانه جوانه انتهایی آن را حذف می‌کنیم تا گلهای موجود در بوته به میوه تبدیل شود. پس از برداشت محصول این بوته‌ها از گلخانه حذف شده و زمین برای کشت بعدی آماده می‌شود. البته کشاورزان با تجربه جهت همسان کردن اندازه میوه‌ها بر اساس بضاعت گیاه و نوع واریته گلها و یا میوه‌های اضافی بر روی خوشه را هرس می‌کنند و به تعداد مشخصی از گلها اجازه می‌دهند تا به میوه برسند. بادنجان رومی گیاهی است اتوگارد که معمولا قبل از باز شدن گل تلقیح گل صورت گرفته است. به همین دلیل به ندرت می‌توان در شرایط خاص تلقیح خارجی را در آن مشاهده نمود.

تلقیح

در فضای گلخانه هیچ گونه عامل محرکی مانند باد و یا حشرات برای تلقیح وجود ندارد برای رفع این مشکل می‌توان به چند طریق عمل کرد. اول استفاده از زنبورهای مخصوص که عمر آنها فقط یک فصل است و عمل لقاح را باعث می‌گردد. دوم استفاده از ویبراتورهای برقی است که در هر دو یا سه روز یکبار با لرزش خوشه‌ها عمل لقاح را صورت می‌دهد. راه سوم این است که می‌توان در کشت زمستانه از هرمن تلقیح کننده استفاده نمود. و بالاخره راه چهارم این است که با ایجاد شک در سیمهای مهار و یا ضربه مستقیم بر روی گلها باعث گرده افشانی یا در نهایت عمل تلقیح گردیم. نکته حائز اهمیت در عمل تلقیح گلهای بوته بادنجان رومی دمای موجود در گلخانه می‌باشد که باید بین ۲۰ تا ۲۵ درجه بوده و رطوبت آن نیز کم باشد.

زمان تلقیح

بهترین زمان برای این کار بین ساعات ۱۱ تا ۲ بعد از ظهر می‌باشد که فضای گلخانه از رطوبت کمتر و دمای بیشتری برخوردار است به همین خاطر امکان تلقیح در دمای ۲۸ تا ۳۰ درجه کاهش می‌یابد و در دمای ۱۳ تا ۱۵ درجه امکان تلقیح وجود ندارد و عدم تلقیح گل ریزش گل را در پی خواهد داشت. به هر حال پس از تلقیح گل میوه بین ۱۸ تا ۳۵ روز زمان لازم دارد تا قابل برداشت باشد. و حالا بوته بادنجان رومی به زمان ثمر دهی خود رسیده و در این مرحله باید به گونه‌ای برخورد نمود که حداکثر برداشت را کسب کرد.

زمانی که برگهای نزدیک به هر خوشه میوه چیده می‌شود میوه امکان بهتری برای رنگ گیری پیدا می‌کند. نکته قابل ذکر دیگر اینکه بدیهی است ۵۰ درصد خوشه میوه رنگ بگیرد و ۵۰ درصد دیگر از حالت سبز بودن تغییر رنگ داده و رفته رفته قرمز خواهد شد. بنابراین در صورتی که نیمی از خوشه واریته کلاستر به رنگ نهایی در آمده باشد می‌توان ان را چید و به بازار عرضه نمود. چنانچه مسافت مزرعه تا بازار کم باشد و نیمه سبز خوشه فرصت رنگ پذیری نداشته باشد می‌توان از محلی که دمای آن گرمای مناسبی جهت تغییر رنگ بادنجان رومی دارد استفاده نمود. در صورتی که واریته‌ها به صورت کلاستر و یا همرس نباشد بهتر است بادنجان رومی‌های رسیده را در زمان خاص خود برداشت کرد. مسلما اندازه بادنجان رومی هر چقدر درشت‌تر باشد زمان تبدیل گل به میوه و رسیدن آن هم طولانی‌تر خواهد بود.

امروزه بسیاری از کشاورزان به خاطر تقاضای مناسب مصرف کننده تمایل زیادی به کشت بادنجان رومی‌های چری دارند و این به دلیل میزان باردهی فراوان رنگهای قرمز صورتی و زرد و شکلهای مختلف آن است که باعث قیمت بالای این واریته شده است. زمانی که بوته‌ها به سقف مفید گلخانه می‌رسند لازم است برگهای پائین را هرس نمود و اگر نخها به صورت قرقره‌ای به سیم آویزان است می‌توان با باز کردن ۳۰ تا ۵۰ سانتیمتر از نخ قرقره در یک جهت نخها را روی سیم حرکت داده که این عمل باعث می‌شود ساقه از پائین روی بستر و یا شاسیهای مخصوص قرار گیرد و انتهای بوته در فاصله ۳۰ تا ۵۰ سانتیمتری سقف مفید گلخانه برسد. این روش به کشت دراز مدت مربوط می‌شود.

-------------

منبع: دانشنامه رشد