گیاهشناسی خیار (بخش دوم)

آفات و بيماريهاي مهم خيار

1-     شته جاليزي: اين آفت بويژه در مناطق جنوبي و جنوب شرقي ايران صدمه و زيان شديدي به جاليزكاريها وارد مي نمايد. شته ها به گياهاني مثل خيار وحتي علفهاي هرز صدمه وارد مي كنند. شته جاليزي ابتدا به صورت گروهي در زير برگها مستقر شده و بعد تمام گياه را به اشغال در مي آورد و با مكيدن شيره نباتي گياه را دچار فقر مواد كربوهيدراته نموده و‌آنرا از رشد و نمو باز مي دارد. در گياهان آلوده برگها پيچيده و گلها ميريزند.

طرق مبارزه: در مبارزه با شته جاليزي يكي از اقدامات مهم زراعي وجين علفهاي هرز مزرعه است. زيرا علفهاي هرز مزرعه اولين مكاني است كه شته ها پس از سپري كردن زمستان روي آن مستقر شده و از آن تغذيه مي كنند. براي مبارزه مي توان از سموم زير استفاده كرد:

·         انابازين سولفات يا سولفات نيكوتيك (10-20 گرم سم + 40گرم روغن در 10 ليتر آب)

·         سم  تيفوس كه سم فسفره اي است به نسبت 4 گرم در ده ليتر آب مخلوط
 مي گرددو يا به صورت گرد پاش .

2-     كنه عنكبوتي : اين آفت ثكي از شايع ترين و خطرناك ترين افات عمومي
 مي باشد .در تابستان رنگ كنه عنكبوتي زرد و يا زرد مايل به سبز ميباشد ولي مقارن پاييز و اوايل بهار رنگ آن نارنجي مايل به قرمز است .در طرفين بدن آن دو لكه سياه مشاهده مي شود . كنه ها معمولا در زير برگها به سر برده و به كمك نيش خود از شيره گياهان تغذيه مي نمايند . در گياهان آلوده كنه ابتدا نقطه هاي ريز و بيرنگي در سطح برگها ظاهر شده و پس از آن برگها به تدريج به زردي گراييده و خشك مي شوند.

طرق مبارزه : براي مبارزه شيميايي با اين آفت ، بوته هاي را با گُل گوگرد گرد پاشي مي كنند . مقدار از 15 تا 30 كيلو در هكتار بسته به سن گياه متغير است . در مبارزه با كنه عنكبوتي مي توان از محلول ، مخلوطي از گوگرد و آهك استفاده كرد . براي سمپاشي محلول غليظ را با مقداري آب مخلوط كرده و غلظت آن را تا 5/0 درجه بومه مي رسانند.

3-     سوسكهاي خانواده الاتريده :  بسياري از سوسكهاي اين خانواده به جاليزها و ساير نباتات زراعي صدمه و زيان ميرسانند و شا يع ترين آنها عبارتند از :

سوسك تيره ؛ مخطط ، مزرعه ، سوسك صحرايي ، سوسك سياه ، سوسك پهن ، اين آفت زمستان را به صورت سوسك بالغ يا به صورت لاروهاي سنين مختلف در داخل خاك به سر مي برد . سوسكها در اوايل بهار از خاك كه در آمده و شروع به تخم ريزي مي كنند و تخمها را معمولاً به صورت كپه هاي كوچك و يا تك تخم در زير كلو خه هايا تركهاي زمين در عمق كمي قرار مي دهند . لاروها پس از در آمدن از تخم 20- 40 روز از بذرهاي كاشته شده و ريشه هاي نازك گياهان تغذيه كرده و گياه را ضعيف مي كنند محصول را تقليل مي دهند.

طرق مبارزه : مبارزه با اين كرمها به علت طور مدت زندگي در داخل خاك خيلي مشكل است اقدامات اساسي بايد متكي بر عمليات زراعي باشند.مانند شخم عميق ، سله شكني و وجين علفهاي هرز ، استعمال كود بويژه پتاس و ازته در حد لازم باشد. مبارزه شيميايي با اين آفت به قدر كافي بررسي و تكميل نشده است و بهترين نتيجه را در حال حاضر سم كلرو پيكرين مي دهد .

براي از بين بردن كرمها مي توان از طعمه هاي مسموم نيز استفاده نمود ومعمولاً به يك كيلو طعمه (سيب زمينس – چغندر قند) مقدار 500 گرم ارسنيك سديم اضافه مي شود.

4-     سوسكهاي سياه خانواده تنبريوينده : سوسكهاي اين خانواده بيش از 10 نوع هستند كه مهمترين آنها عبارتند از :

·         سوسك صحرايي

·         سوسك شني

·         سوسك سياه

لاروهاي اين سوسك به علت شباهتي كه با كرمهاي مفتولي دارد بنام كرم مفتولي كاذب خوانده مي شود و تفاوت آن با كرم مفتولي فقط در اينست كه يك جفت پاهاي قدامي اينها درازتر و كلفتر از پاهاي مياني و عقبي است . ضرر و زيان اساسي اين سوسكها توسط لاروهاي آنها با خوردن بذرهاي كاشته شده و ريشه گياهان متوجه  جاليزكاريها مي شود . سوسكهاي بالغ هم با خوردن قسمت هوايي گياه هم كم و بيش صدمه و آسيب مي رسانند.

طرق مبارزه : براي گرفتن و جمع آوري اين كرمها تله هايي از كاه و شاخ و برگ و با علفهاي هرز بشكل كپه هايي درست مي كنند . كرمها در زير كپه ها جمع شده و بعد با دست جمع آوري مي شوند. براي هر هكتار حدود 100 كپه كافي خواهد بود . گاهي زير كپه ها طعمه هايي از كپك و تفاله ها كه به نسبت 5/2 % با سم آرسنيك دو سود آلوده مي شود. جهت مبارزه با سوسك شني هم علاوه بر اقدامات بالا ، بوته ها را با سموم داخلي يعني سمومي كه از راه دستگاه گوارشي تاثير مي نمايد پودر پاشي مي نمايند.

 الف) عامل بيماري :  سپتوريا كوكوربيتاسيروم

ميزبان : خانواده كدوئيان

نام بيماري : سپتوريوز كدوئيان

علائم‌ : لين بيماري كه به خانواده كدوئيان حمله مي كند روي برگها و گاهي روي ساقه ها سبب پيدايش لكه هاي تقريبا كروي به قطر 3 الي 10 ميلي متر و به رنگ خاكستري در مركز و زيتوني در حاشيه با لك يم هاله متمايل به زرد ظاهر مي شود.

ب) عامل بيماري : كالكتريوم اوليگوكاتوم

 ميزبان : كدوئيان (خيار و ...)

نام بيماري : آنتراكنوز

علائم: اين پاتوژن عامل آنتراكنوز خانواده كدوئيان مي باشد و بويژه به خيار ، هندوانه و طالبي حمله مي كند . ميزبان در تمامي مراحل رشد مورد حمله قرار گيرد گاهي اوقات صدمات زود هنگام بوده و سبب از بين رفتن برگهاي لپه اي و پيدايش لكه هاي نكروتيك روي ساقه چه و در پايان عامل مرگ گياه مي باشد. اغلب آلودگي حاصل از اين بيماري به صورت خطرناك در مرحله گلدهي و ميوه مي باشد كه سبب از بين رفتن برگها – ساقه ها و ميوه ها خواهد بود .

علائم روي برگها به صورت لكه هاي كروي در آغاز سبز رنگ پريده با ظاهر روغني كه با مرور زمان از قسمت مركزي به رنگ قرمز و بعد قهوه اي در آمده و به طوري كه سطح آن از قارچ پوشيده مي شود .

بافتهاي برگ الوده خشكيده و شكننده مي شوند . و در صورت افزايش لكه ها سبب خشك شدن تمامي برگ مي شود .در ساقه ها پيدايش صدمات شبيه برگ خواهد بود لكه هاي ساقه اغلب به صورت كمربندي ظاهر شده و بدين طريق سبب مرگ قسمت فوقاني خواهد بود .

كنترل : بهره گيري از بذر سالم يا بذر ضد عفوني شده و سم پاشي گياه با سموم حاوي مس و سموم فاقد مس مانند زينب و فريام .

خانواده كدوئيان به سموم حاوي مس حساسيت دارند.

ج) نام بيماري : موزاييك خيار

عامل بيماري : سي- ام - وي

ميزبانان : خيار – كدو خورشتي – طالبي – گوجه فرنگي – بادمجان – كرفس – كدو – پياز – توتون وگلهاي زينتي .

علائم : لين بيماري بر روي برگها به صورت لكه هاي زرد متمايل به سبز به ابعاد مختلف ظاهر مي شود و گاهي اوقات زود هنگام سبب خشكاندن برگها مي شود. ميوه هاي آلوده ناصاف ، نامنظم داراي لكه هاي زرد خواهند بود كه اين لكه ها عامل بيماري كاهش ارزش تجاري آنان مي باشد. رشد ميزبان در اثر بيماري كاهش يافته و محصول كمتري توليد مي كند . عامل انتشار بيماري توسط باد و باران به مناطق مختلف انتقال مي يابند.

كنترل : پس از مشاهده علائم از سموم تيرام – زيرام به فاصله 10-7 روز تا زماني كه شرايط آلودگي وجود دارد استفاده شود . بذر مي تواند با بنوميل – تيوفانات – متيل – يا يكي از سموم بالا ضد عفوني شود . ضد عفوني گلخانه با تناوب زراعي 2ساله پيشنهاد مي گردد.

د) نام بيماري : سفيدك دروغي خيار

 عامل بيماري : پسودوپرونوسپوراكوبن سِس

علائم : طالبي و خيار بيش از هندوانه – كدو – خورشتي مورد حمله اين بيماري قرار
 مي گيرند . روي برگها لكه هاي براق روغني به قطر 1-2 سانتي متر با حاشيه زاويه دار ظاهر مي شود. بعد از گذشت چند روز قسمت آلوده زرد شده و مي خشكد و برنگ قهوه اي در مي آيد. اگر هوا مرطوب باشد در سطح پاييني برگها كپك خاكستري متمايل به بنفش ظاهر مي شود . آلودگي شبب سقط گلها و توقف رشد ميزبان مي شود . ميوه ها به طور غير مستقيم به دليل خشك شدن برگها صدمه مي زند .

كنترل : براي مبارزه بايد بقاياي آلوده از بين رفته و از آبياري سطح بالاي ميزبان ممانعت گردد . از تراكم ميزبان جلوگيري شود و در صورت مشاهده بيماري هر 8 روز سم پاشي انجام گيرد و تا زماني كه شرايط بيماري زدايي وجود دارد سم پاشي قطع نشود. سموم پيشنهادي اتيل فويفيت آلومينيم گياهان آلوده بايد سوزانده شوند.

ه) عامل بيماري : فوزاريوم اكسيزپوروم

نام بيماري : گموز

علائم : در مراحل قيل از ظاهر شدن گلها ، بيماري سبب زردي و خشكيدن برگهاي تعداي از ساقه ها مي شود.علائم اين بيماري ، خروج مواد ترشحي به رنگ قهوه اي متمايل به نارنجي از ساقه است .ميوه ها نيز مورد حمله پاتوژن قرار گرفته و آلودگي از محل اتصال ميوه به ساقه شروع مي شود. در سطح ميزبان مرده يا ميزباني كه شديدا صدمه ديده است كپك سفيد متمايل به صورتي قابل مشاهده است و انتقال بيماري مي تواند توسط بذر نيز انجام گيرد. مناسب بيماريزايي حدود 20 درجه سانتي گراد است .

كنترل : ضد عفوني بذر با يكي از سموم تيرام و بنوميل صورت مي گيرد.

بيماري فيزيولوژيك ريزش گل

ريزشگل در خيار ، بخصوص در زمستان مسئله اي است كه غالبا اتفاق مي افتد دليل اصلي آن به خواص ژنتيكي گياه ومسائل اقليمي مربوط مي شود .

مسائل ژنتيكي هر رقم توسط توليد كنندگان بذر بايد كنترل گردد و كشاورزان نقشي در آن ندارند ، فقط مي توانند با مقايسه انواع واريته بهترين آنها را انتخاب كنند. به دليل يك پايه بودن خيار گلهاي نر ريزش مي يابند بنابر اين اگر ارقامي داراي گلهاي نر زياد باشد ريزش نيز بوفور به چشممي خورد لذا بايد از ارقام مناشب استفاده كرد .

اما در مورد مسائل محيطي و اقليمي به نكات زير مي توان اشاره كرد :

·         ريزش گل ممكن است در اثر نامناسب بودن حرارت داخل گلخانه باشد بهترين دما حدود 23 درجه سانتي گراد در روز  و 17 درجه يانتي گراد در شب است .

·         كمي مدت روشنايي در روز و يا ابري بودن روزها باعث ريزش گل خواهد شد .

·         عمر گياه نيز تاثير گذار است ، بوته هايي در حالت رشد حداكثر كمترين گل ريزي را در صورت مساعد بودن ساير شرايط دارند و بلعكس.

·         مصرف ازت بيش از حد و آبياري بيش از نياز هر دو مي توانند در تخريب گل هاي يك بوته اثر گذار باشند .

·         هرس كامل گياه باعث بوجود آمدن هورمون رشد كافي براي گل ها در نزديكي ساقه اصلي گياه مي شود . در غير اينصورت هورمون در تمام اندام هاي غير فعال نيز حضور يافته و نمي تواند به وظيفه خود عمل نمايد .

برداشت خيار:  به  محض اينكه خيار به اندازه مطلوب رسيد بايد برداشت شود . در صورتيكه شرايط گلخانه عادي باشد ميوه ها خيلي زود رشد مي كنند و به همين جهت حداقل 2 تا 3 بار برداشت در هفته ضروري است و هر چه فاصله برداشت طولاني تر باشد تعداد خيارهاي درشت كه خارج از اندازه مطلوب بازار است بيشتر مي شود و از طرف ديگر ماندن خيارهاي رسيده روي بوته مانع رشد خيارهاي كوچك مي شود و محصول كاهش مي يابد. بنابر اين فاصله طولاني بين برداشت ها ،هم كيفيت خيار را كاهش مي دهد و هم تعدادكل خيار هاي قابل برداشت را كم مي كند . فاصله بين برداشت ها بايد طوري تنظيم شود كه اگر يك خيار رسيده روي بوته ناديده بماند و برداشت نشود در برداشت بعدي هنوز قابل عرضه به بازار باشد.